Luister hier naar de introductie door Lucas De Man. Liever lezen? Kijk onder het fragment.
Welkom bij onze maquette installatie over het landschap van de Achterhoek.
Of toch over de toekomst van het landschap van de Achterhoek. Je ziet hiernaast een 3D geprinte kaart. Die stelt natuurlijk niet de volledige Achterhoek voor, maar vijf kilometer van het dorp Hengelo tot het waterwingebied Het klooster met dan ook de proefboerderij De Marke en ‘T Zand. Dat is het gebied waar we het over hebben. Je ziet een coulissenlandschap, dat wil zeggen kamers, dus bomenrijen en kleine stukjes grond. En je ziet heel veel grondtypes. Kijk maar eens goed naar de kleuren, die stellen allemaal een ander grondtype voor. En je ziet natuurlijk heel veel waterweggetjes. Dat is het landschap van de Achterhoek. En onze zoektocht is nu “hoe zorgen we ervoor dat dit ook in de toekomst een plek blijft waar boeren, burgers en natuur kunnen leven en wonen?”
Deze kaart is 3D geprint door Omlab en bestaat uit de reststromen van het riool. We hebben het hier over gebruikt wc papier en natuurlijke bacteriën. Je ruikt er niks meer van. Natuurlijke vezels waarmee je kunt printen als vervanging voor bijvoorbeeld beton. Fantastisch toch?
Bodem en water
Nou, even terug naar de kaart. De rode vlekken die je ziet, dat zijn gebouwen. Je ziet Hengelo, heel duidelijk rood, maar je ziet dus ook overal boerderijen. Vroeger ging men wonen op de hoger gelegen gebieden en dicht bij het water, vruchtbare gebieden. Maar omdat men nu tegenwoordig overal kunstmest gebruikt, kun je natuurlijk overal gaan wonen en boeren. Dan even naar de grond types. Helemaal onderaan zie je de donkerbruine kleur. Dat zijn de Esgronden. Die zijn hoger gelegen en die zijn heel vruchtbaar. Dan de witte gebieden, dat zijn de Beekdalen, die zijn veel natter, daar lopen de rivieren door. En dan heb je geel, dat is echt zandgrond. Stuifzand zelfs, dat stuift op. Dat is veel meer waterdoorlatend, dus water stroomt daar zo in één keer weg. En dan heb je de lichter bruinige kleuren en dat zijn Heideontginningen. Vroeger was dat natuur, maar de mens heeft daar geleidelijk aan meer en meer grond afgestoken om daar landbouwgrond van te maken en daardoor is die grond ook een stuk droger. Voor de Tweede Wereldoorlog ging men gewoon wonen waar het vruchtbaar was. Men deed koeienmest of varkensmest ergens op en men ging landbouwen. Maar na de Tweede Wereldoorlog zijn we in Nederland massaal gaan inzetten op kunstmest en dat heeft ons heel veel gebracht. Alleen het nadeel is dat we het zo intensief zijn gaan gebruiken, dat de bodem uitgeput is. Dus ook in de Achterhoek krijg je zeker op de wat lichter bruinige en gele delen een uitgeputte bodem die ook nog eens te droog is. En dat komt ook door al die kanaaltjes, al die water stroompjes. Al het water dat valt – er valt ontzettend veel water in De Achterhoek – wordt in één keer weggeleid. Het water moest weg. Waarom? Omdat men landbouw wilde bedrijven en men wou geen overstromingen, dus het water moest weg. En dat komt uiteindelijk dan allemaal in de zee terecht, maar er blijft niks hangen.
Er is uitgerekend dat de komende jaren om ervoor te zorgen dat we kunnen blijven boeren, bouwen en wonen in de Achterhoek, er jaarlijks tien centimeter water vastgehouden moet worden. Vasthouden dus. We moeten er helemaal anders mee omgaan om onze bodem van uitgeput naar weer actief te krijgen en van droog naar weer nat te krijgen. Dat vraagt om anders denken als boer, anders denken als burger en anders met de natuur om te gaan. Dat is wat wij uitgewerkt hebben. Het coulissenlandschap van de toekomst. En dat zie je hiernaast, die andere schijf met al die boompjes en zo.
Meer ontdekken
Voordat je daar alle verhalen gaat ontdekken, wil ik je uitdagen om eerst eventjes de verhalen in deze kaart te ontdekken, die we samen met onze partners hebben ontwikkeld. Links zie je een idee voor nieuwe buurtschappen. Dus hoe kunnen we meer woningen plaatsen in het landschap zonder dat het landschap kapot gaat? Dat is een fantastische uitwerking van het architectenbureau One Architecture. Dan rechts is de visualisatie van een zelfvoorzienend landschap, op voedsel en (bouw)materialen uit natuurlijke grondstoffen, onderzocht door Wageningen Food en Biobased Research. Tenslotte is er de materialen koffer. Die maken we met alle materialen die je kunt maken uit de gewassen geoogst kunnen worden in de Achterhoek. Natuurlijk hebben we hout, want we gaan aan agroforestry doen. We hebben ook hennep bijvoorbeeld. Daar kun je fantastische dingen van doen. Sta je nu naast de maquette? Je mag alles vastpakken, daar. Gewoon vastpakken, even kijken.
Tot slot: geniet van alle verhalen en hopelijk kun je het voort vertellen.
Met dank aan: Ecoplex, Omlab, One Architecture, Wageningen University & Research.